PROFILAKTYK.ORG

 Społeczność lokalna jest strukturą dynamicznie zmieniającą się. Wspólnoty zamieszkujące niewielki teren zakreślony administracyjnie, historycznie, kulturowo i geograficznie to przede wszystkim wspólnoty sąsiedzkie. Szczególnie na obszarach wiejskich stanowią one istotną rolę socjalizacyjną, przystosowującą najmłodsze pokolenia do samodzielnego funkcjonowania w życiu nie tylko społeczności lokalnej, ale także globalnej. Warto podkreślić tu zjawisko glokalności, które w XXI wieku stało się na tyle masowe, że wręcz niezauważalne w przestrzeni codzienności. Glokalizacja sprowadza się zwykle do oswajania tego co globalne w tym / z tym co lokalne, zachowując po części charakter ponadnarodowego, ponadpaństwowego uniwersum, ale też nie zaburzając specyfiki niewielkiego terytorium. W kontekście środowiska sąsiedzkiego na pewno glokalność będzie przejawiała się w upodobaniach do „światowego” stylu życia, naśladowaniu przez mieszkańców sposobów utrzymywania relacji na wzór tych, które obserwowane są przez nich w mediach takich jak telewizja, czy internet. Tu głównie chodzi o media społecznościowe, globalne miejsca wirtualnych spotkań, na przykład Facebook (dla starszych).

Sąsiedztwo od wielu lat jest przedmiotem zainteresowania socjologów, ekonomistów, antropologów, historyków, ale też pedagogów społecznych. Florian Znaniecki w pierwszym tomie „Socjologii wychowania” pisze o potężnym wpływie otoczenia sąsiedzkiego na ludzi, szczególnie wtedy, kiedy mamy na uwadze kwestie związane z opinią, dążnością do uzyskania od innych dobrej opinii, czy tak zwanego uznania (por. Znaniecki, 2001, t.1, s.72-81; Nowak-Dziemianowicz, 2016).  Mistrz socjologii podkreśla znaczące oddziaływanie opinii na młodych ludzi, którzy nie zostali jeszcze wdrożeni do dyscypliny grup społecznych, nie mają też czynnego udziału w tworzeniu sfery aksjonormatywnej, a ich życie jest nieunormowane tak, jak to wygląda w przypadku osób dojrzałych. Znaniecki zaznacza też, że środowisko sąsiedzkie nie jest grupą społeczną w socjologicznym rozumieniu tego słowa. Mimo całej swej nieokreśloności, ma ono z punktu widzenia człowieka „pewnego rodzaju charakterystyczną jedność i odrębność, które wydzielają je z całego jego środowiska społecznego, nie w charakterze układu zamkniętego, jak wydziela się każda grupa, której jest on członkiem, lecz jako mniej lub bardziej luźny zbiór ludzi, powiązanych wyłącznie pewnymi podobnymi zainteresowaniami, wspólną sferą udzielanych sobie nawzajem doświadczeń” (Znaniecki, 2001, s. 73).

Jaki teren można określić jako środowisko sąsiedzkie? Niektórzy badacze przyjmują, że jest to obszar zamieszkały przez około 4000 do 8000 osób w bliskiej przestrzeni. Inni badacze przyjmują, że sąsiedztwo to dwie strony ulicy w odcinku pomiędzy przecznicami ulic.  Jeszce inni określają je jako teren wokół szkoły, który można przejść na piechotę w 10-15 minut. (Zob. Cutrona CE, Wallace G., Wesner KA., 2006, s. 188-192, za Pisarska, 2009, s. 33)

W kwestiach zapobiegania zachowaniom ryzykownym, w Polsce raczej nie prowadzi się badań mających na celu zbadanie poziomów oddziaływań struktury, jakości, różnorodności, czy specyfiki wspólnoty sąsiedzkiej na fakt zaistnienia zachowań ryzykownych, czy niebezpiecznych, takich jak używanie środków psychoaktywnych. 

W 2009 roku Agnieszka Pisarska opublikowała autorski przegląd badań na temat właściwości środowisk sąsiedzkich jako czynnika chroniącego lub ryzyka używania przez młodzież środków psychoaktywnych (Pisarska, 2009). Powołując się na  Michelle Kegler pisze w nim, iż badania na temat korelacji między środowiskiem sąsiedzkim a czynnikami chroniącymi młodzież przed zachowaniami ryzykownymi niemal nie istnieją. Natomiast za autorką można wyróżnić pięć teoretycznych mechanizmów działania środowiska sąsiedzkiego, które stanowią istotne wskaźniki dla pracy badawczej w kierunku określania czynników chroniących, ale też czynników ryzyka zachowań dzieci i młodzieży (Zob. Pisarska, 2009, s. 33-37).

Pierwszym jest mechanizm norm i kolektywnej skuteczności, oparty o społeczną teorię dezorganizacji i koncepcję kontroli społecznej. Mechanizm ten wskazuje, że istnieje silna korelacja między strukturą społeczności lokalnych, statusem socjoekonomicznym mieszkańców, a także więzią miedzy mieszkańcami a kontrolą społeczną. Przyjmuje się założenie, że szczególnie nieformalna kontrola zależy od zaistnienia więzi między mieszkańcami danego terenu. Więzi zaś pozwalają skutecznie egzekwować ustalenia dotyczące właściwego postępowania.

Pisarska podsumowuje, iż w badaniach przez nią charakteryzowanych autorzy brali pod uwagę takie czynniki chroniące jak: osoby dorosłe inne niż rodzice, które stanowią w środowisku lokalnym pozytywne modele oddziaływań, wspierający rówieśnicy, umiejętności konstruktywnego wykorzystywania wolnego czasu, uczestnictwo w praktykach religijnych oraz zaangażowanie w życie społecznej lokalnej społeczności (Pisarska, 2009).

(fr.nieopublikowanego artykułu autorstwa Karoliny Kmiecik-Jusięgi)